Autorka tekstu i zdjęcia – mgr Patrycja Łukanty

Z wykształcenia jestem biologiem i dietetykiem. Dietetyka jest moją wieloletnią pasją, która stała się jednocześnie moją wymarzoną pracą. Po 16 latach pracy w firmach farmaceutycznych wiem, że naturalna odporność na choroby zależy od właściwego odżywiania i stylu życia, którego nie można zastąpić żadnymi lekami.

Zastosowanie komunikacji alternatywnej i wspomagającej u Dzieci niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu znacznym

Jedną z głównych form porozumiewania się ludzi między sobą jest mowa. Służy ona nie tylko do przekazywania informacji, ale także stanowi bardzo ważny element funkcjonowania w otaczającym świecie. Brak mowy lub też ograniczenia we właściwym jej używaniu powodują, że dana osoba nie ma możliwości na wyrażanie uczuć, pragnień, doznań. W konsekwencji hamuje się rozwój sfery intelektualnej, a także powstają liczne problemy w zachowaniu. Osoba mająca problemy z porozumiewaniem się za pomocą mowy, staje się bardzo często bierna, wycofuje się z kontaktów społecznych, tworzy się bariera komunikacyjna, podważona zostaje sfera bezpieczeństwa, zaufania do ludzi, a wstępuje pustka i osamotnienie.

U osób niepełnosprawnych intelektualnie zauważa się pragnienie komunikowania się z otoczeniem nie mniejsze niż u pełnosprawnych. Potrzeba nawiązania kontaktu z drugim człowiekiem, okazania bliskości i przywiązania, dzielenia się własnymi odczuciami, myślami, stanowi podstawę społecznych interakcji i jest warunkiem nawiązania satysfakcjonujących relacji z innymi.

Termin „komunikacja” (łac. cominicare) oznacza „być w relacji, uczestniczyć, być w związku z” (Słownik języka polskiego 1998). Jak podaje G. Miller „przez komunikację rozumie się transmisję informacji z jednego miejsca do drugiego” (Smyczek, 2006, s. 15). Bowiem komunikowanie się charakteryzuje się wymianą informacji, co jednocześnie wiąże się z zaangażowaniem wszystkich uczestników rozmowy. A. Smyczek przytacza poglądy W. Oleksego, który tę formę komunikacji nazywa „efektem ping-ponga”, bowiem zadając pytanie oczekujemy odpowiedzi, a ta z kolei prowadzi do kolejnej wymiany informacji, czyli komunikację (Oleksy, 1999 za: Smyczek 2006, s. 15).

W badaniach przeprowadzanych w tej dziedzinie nauki dominuje pogląd, że na rozwój komunikacji międzyludzkiej, wywierają przede wszystkim takie czynniki jak:

• ogólny rozwój jednostki (intelektualny, emocjonalny, społeczny);

• jej możliwości poznawcze i jej własna aktywność;

• wpływ najbliższego otoczenia (Minczakiewicz, 2000 s. 255).

Należy tym samym zaznaczyć, że w codziennych sytuacjach życiowych, ludzie posługują się różnymi formami wyrażania swoich uczuć, myśli, pragnień. Stąd też mówimy, że komunikowanie się może mieć charakter:

1. werbalny, tzn. porozumiewanie słowne, możliwe jedynie u osób, które opanowały sztukę mówienia i rozumienia na podstawie języka;

2. niewerbalny, tzn. porozumiewanie się bezsłowne, nie mające jednocześnie w pełni charakteru świadomego i zamierzonego komunikatu. Można zaliczyć do nich między innymi: mimikę, gesty, sygnały mimiczno-głosowe: uśmiech, mruganie powiek, potakujące lub przeczące ruchy głowy. Należy jednak zaznaczyć, iż komunikacja niewerbalna wymaga rozumienia znaczenia symboliki, którą musi znać zarówno nadawca jak i odbiorca.

W szczególności osoby z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu znacznym, w kontaktach z otoczeniem częściej komunikują się znakami niewerbalnymi niż słowem mówionym. Dlatego też należy pomagać, umożliwić im nawiązywanie kontaktów społecznych, aby byli rozumiani i sami mogli wysyłać komunikaty do otoczenia (Minczakiewicz 2000, s. 249).

Stąd też na świecie od ponad 30 lat pojawiają się coraz doskonalsze formy pomocy osobom niemówiącym lub też mającym problemy z porozumiewaniem się. Znane są ona jako: alternatywne i wspomagające metody komunikacji (Alternative and Augmentative Communication – AAC). Terminem tym określa się działania z zakresu praktyki edukacyjnej, psychologicznej, logopedycznej, które mają na celu skompensowanie (uzupełnienie bądź zastąpienie) zaburzonej lub nie istniejącej mowy (Smyczek, 2006, s. 10).

Należy zaznaczyć, iż system komunikacji alternatywnej i wspomagającej wobec mowy dźwiękowej – służy do nawiązania kontaktu z drugim człowiekiem, a także przyczynia się do poznawania świata. W zastosowaniu tej metody używane są pewne reguły użycia słów (składnia), dzięki czemu odkrywane są relacje z otaczającym nas światem. „Te reguły to:

• symbolizacja rzeczywistości poprzez nadawanie znaczeń słownych przedmiotom, czynnościom, miejscom, stosunkom przestrzennym, emocjom;

• grupowanie symboli słownych według różnych kryteriów: podobieństwa, przeciwieństwa, użytku, celu, przeznaczenia, analogii;

• tworzenie pojęć;

• reguły użycia składni;

• wyznaczanie pola semantycznego pojęć;

• wprowadzenie schematów językowych” (Toporowska 2005).

Dlatego, aby właściwie zrozumieć, czym jest komunikacja alternatywna i wspomagająca, należy zdefiniować oba te terminy:

• „Komunikacja alternatywna – znajduje zastosowanie, gdy osoba porozumiewa się bezpośrednio – twarzą w twarz – inaczej niż za pomocą mowy;

• Komunikacja wspomagająca – oznacza komunikację uzupełniającą lub wspierającą. Słowo „wspomagająca” podkreśla fakt, że interwencja z wykorzystaniem alternatywnych środków komunikacji ma dwojaki cel: wzmacniać i uzupełniać mowę oraz gwarantować zastępczy sposób porozumiewania się, gdy osoba nie zaczyna mówić” (von Tetzchner, Martinsen, 2002, s. 7).

Podstawowymi sposobami wykorzystywanej w tym systemie komunikacji są:

• Znaki manualne, do których zaliczany jest język migowy, a także inne znaki przekazywane za pomocą rąk.

Język migowy dostosowany jest do osób niesłyszących, posiadający swoją gramatykę z określoną odmianą i składnią, który różni się od języka mówionego. Należy dodać, iż języki migowe poszczególnych narodów różnią się, podobnie jak języki mówione. Natomiast znaki manualne skonstruowane są tak, aby odpowiadały słowom języka mówionego.

• Znaki graficzne, obejmują wszystkie znaki, które przedstawiane są graficznie. Do nich zaliczamy: Symbole Blissa, Picture Communication Symbols [PCS], Pictogram Ideogram Communication [PIC], Rebus.

Wkrótce kolejny fragment opracowania 😉

Kochani Rodzice,
przedstawiamy materiał edukacyjny dotyczący rozwoju chwytania i koordynacji ręki już od okresu prenatalnego do 6 roku życia Dziecka. Jak wygląda prawidłowy jego przebieg? Odpowiedzi poniżej 😉 Moim zdaniem jako rodzica, ciekawa lektura 😉
Pozdrawiam serdecznie
Kamila Skrzypczyńska

Okres prenatalny:
• odruchowe ruchy rączek i chwytanie

Noworodek:
• chwytanie odruchowe (odruch chwytny dłoni),
• dłonie przeważnie zamknięte (kciuk podwinięty, palce II – V zgięte).

Koniec 1 m.ż.:
• mimowolnie prowadzi rękę do ust,
• stawia opór przy próbie otwierania dłoni (silniejszy po stronie małego palca).

Koniec 2 m.ż.:
• odruch chwytny dłoni nieco słabnie (odruch chwytny hamowany),
• częściej trzyma dłonie otwarte.

Koniec 3 m.ż.:
• podnosi dłonie ponad głowę, obserwuje je,
• dłonie przeważnie otwarte,
• przejście do aktywnego chwytania: porusza grzechotką włożoną mu do ręki.

Koniec 4 m.ż.:
• bawi się palcami (łączy dłonie w linii środkowej ciała,
• próbuje zbliżyć dłoń do grzechotki, dotyka ją (początek koordynacji wzrokowo-ruchowej),
• wkłada zabawkę do ust (koordynacja ręka – usta).

Koniec 5 m.ż.:
• pewnie prowadzi rękę do grzechotki i chwyta ją nie preferując żadnej ze stron (brak preferencji ręki),
• prymitywny chwyt dłoniowy całą powierzchnią dłoni (4 palce i wnętrze dłoni, kciuk zgięty nie uczestniczy),
• chwyta kolana, stopy swoimi rękoma,
• przewaga ruchów symetrycznycznych,
• rozwija się zdolność do rotacji ramienia, pronacji i supinacji przedramienia.

Koniec 6 m.ż.:
• przy podawaniu dwóch przedmiotów sięga tylko po jeden,
• trzyma jednak drugi, gdy włoży mu się do ręki; jeśli sięga po drugi przedmiot, opuszcza pierwszy,
• przekłada grzechotkę z jednej ręki do drugiej,
• chwyt promieniowo – dłoniowy – całą powierzchnią dłoni, kciuk wyprostowany uczestniczy , ale nie jest przeciwstawny,
• porusza rękoma naprzemiennie,
• większa elastyczność ruchów w nadgarstkach.

Koniec 7 m.ż.:
• chwyta każdą ręką po jednym przedmiocie (dalszy rozwój obustronnej koordynacji),
• obraca w rękach zabawkę,
• chwyta krążek palcami i wyprostowanym kciukiem nie dotykając wnętrza dłoni (chwyt boczny-nożycowy).

Koniec 8 m.ż.:
• chwyta drobny przedmiot między wyprostowanym kciukiem a palcem wskazującym (początek opozycji ,,kciuk – palec wskazujący” – chwyt szczypcowy),
• pierwsze próby świadomego wypuszczania przedmiotów,
• precyzyjna rotacja ramion i przedramion,
• postępuje rozwój łuków dłoniowych.

Koniec 9 m.ż.:
• dotyka palcem wskazującym szczegółów swojej zabawki,
• podczas picia trzyma filiżankę dwiema rękami,
• zdejmuje kapelusz, chustkę położoną na jego głowie,
• wyjmuje przedmiot z pojemnika, wkłada go, ale nie puszcza,
• uderza dwoma kostkami o siebie (rozwój sekwencyjności ruchu),
• znaczny wzrost elastyczności nadgarstka.

Koniec 10 m.ż.:
• podaje zabawkę drugiej osobie, nie potrafi jej jednak wypuścić z ręki,
• kołysze kółko na sznurku.

Koniec 11 m.ż.:
• chwyta drobny przedmiot zgiętym kciukiem i opuszką palca wskazującego (doskonała opozycja, kciuk – palec wskazujący” – chwyt pęsetkowy),
• przyciąga do siebie zabawkę na sznurku.

Koniec 12 m.ż.:
• przy chwytaniu przedmiotu powierzchnia dłoni dostosowuje się do jego rozmiaru,
• podaje zabawkę drugiej osobie i wypuszcza ją z dłoni,
• wkłada drobny przedmiot do otworu butelki,
• ustawia dwa klocki jeden na drugim.

Koniec 13 m.ż.:
• pełna dojrzałość pronacyjno-supinacyjna z pozycjami pośrednimi, jest zdolne do większości
ruchów, jakie zdobywa w swym rozwoju człowiek, choć nie są one tak precyzyjne.

By przeczytać więcej o rozwoju małej motoryki, czy rozwoju chwytu pisarskiego kliknij tutaj 😉