Zastosowanie komunikacji alternatywnej i wspomagającej u Dzieci niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu znacznym
Jedną z głównych form porozumiewania się ludzi między sobą jest mowa. Służy ona nie tylko do przekazywania informacji, ale także stanowi bardzo ważny element funkcjonowania w otaczającym świecie. Brak mowy lub też ograniczenia we właściwym jej używaniu powodują, że dana osoba nie ma możliwości na wyrażanie uczuć, pragnień, doznań. W konsekwencji hamuje się rozwój sfery intelektualnej, a także powstają liczne problemy w zachowaniu. Osoba mająca problemy z porozumiewaniem się za pomocą mowy, staje się bardzo często bierna, wycofuje się z kontaktów społecznych, tworzy się bariera komunikacyjna, podważona zostaje sfera bezpieczeństwa, zaufania do ludzi, a wstępuje pustka i osamotnienie.
U osób niepełnosprawnych intelektualnie zauważa się pragnienie komunikowania się z otoczeniem nie mniejsze niż u pełnosprawnych. Potrzeba nawiązania kontaktu z drugim człowiekiem, okazania bliskości i przywiązania, dzielenia się własnymi odczuciami, myślami, stanowi podstawę społecznych interakcji i jest warunkiem nawiązania satysfakcjonujących relacji z innymi.
Termin „komunikacja” (łac. cominicare) oznacza „być w relacji, uczestniczyć, być w związku z” (Słownik języka polskiego 1998). Jak podaje G. Miller „przez komunikację rozumie się transmisję informacji z jednego miejsca do drugiego” (Smyczek, 2006, s. 15). Bowiem komunikowanie się charakteryzuje się wymianą informacji, co jednocześnie wiąże się z zaangażowaniem wszystkich uczestników rozmowy. A. Smyczek przytacza poglądy W. Oleksego, który tę formę komunikacji nazywa „efektem ping-ponga”, bowiem zadając pytanie oczekujemy odpowiedzi, a ta z kolei prowadzi do kolejnej wymiany informacji, czyli komunikację (Oleksy, 1999 za: Smyczek 2006, s. 15).
W badaniach przeprowadzanych w tej dziedzinie nauki dominuje pogląd, że na rozwój komunikacji międzyludzkiej, wywierają przede wszystkim takie czynniki jak:
ogólny rozwój jednostki (intelektualny, emocjonalny, społeczny);
jej możliwości poznawcze i jej własna aktywność;
wpływ najbliższego otoczenia (Minczakiewicz, 2000 s. 255).
Należy tym samym zaznaczyć, że w codziennych sytuacjach życiowych, ludzie posługują się różnymi formami wyrażania swoich uczuć, myśli, pragnień. Stąd też mówimy, że komunikowanie się może mieć charakter:
werbalny, tzn. porozumiewanie słowne, możliwe jedynie u osób, które opanowały sztukę mówienia i rozumienia na podstawie języka;
niewerbalny, tzn. porozumiewanie się bezsłowne, nie mające jednocześnie w pełni charakteru świadomego i zamierzonego komunikatu. Można zaliczyć do nich między innymi: mimikę, gesty, sygnały mimiczno-głosowe: uśmiech, mruganie powiek, potakujące lub przeczące ruchy głowy. Należy jednak zaznaczyć, iż komunikacja niewerbalna wymaga rozumienia znaczenia symboliki, którą musi znać zarówno nadawca jak i odbiorca.
W szczególności osoby z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu znacznym, w kontaktach z otoczeniem częściej komunikują się znakami niewerbalnymi niż słowem mówionym. Dlatego też należy pomagać, umożliwić im nawiązywanie kontaktów społecznych, aby byli rozumiani i sami mogli wysyłać komunikaty do otoczenia (Minczakiewicz 2000, s. 249).
Stąd też na świecie od ponad 30 lat pojawiają się coraz doskonalsze formy pomocy osobom niemówiącym lub też mającym problemy z porozumiewaniem się. Znane są ona jako: alternatywne i wspomagające metody komunikacji (Alternative and Augmentative Communication – AAC). Terminem tym określa się działania z zakresu praktyki edukacyjnej, psychologicznej, logopedycznej, które mają na celu skompensowanie (uzupełnienie bądź zastąpienie) zaburzonej lub nie istniejącej mowy (Smyczek, 2006, s. 10).
Należy zaznaczyć, iż system komunikacji alternatywnej i wspomagającej wobec mowy dźwiękowej – służy do nawiązania kontaktu z drugim człowiekiem, a także przyczynia się do poznawania świata. W zastosowaniu tej metody używane są pewne reguły użycia słów (składnia), dzięki czemu odkrywane są relacje z otaczającym nas światem. „Te reguły to:
symbolizacja rzeczywistości poprzez nadawanie znaczeń słownych przedmiotom, czynnościom, miejscom, stosunkom przestrzennym, emocjom;
grupowanie symboli słownych według różnych kryteriów: podobieństwa, przeciwieństwa, użytku, celu, przeznaczenia, analogii;
tworzenie pojęć;
reguły użycia składni;
wyznaczanie pola semantycznego pojęć;
wprowadzenie schematów językowych” (Toporowska 2005).
Dlatego, aby właściwie zrozumieć, czym jest komunikacja alternatywna i wspomagająca, należy zdefiniować oba te terminy:
„Komunikacja alternatywna – znajduje zastosowanie, gdy osoba porozumiewa się bezpośrednio – twarzą w twarz – inaczej niż za pomocą mowy;
Komunikacja wspomagająca – oznacza komunikację uzupełniającą lub wspierającą. Słowo „wspomagająca” podkreśla fakt, że interwencja z wykorzystaniem alternatywnych środków komunikacji ma dwojaki cel: wzmacniać i uzupełniać mowę oraz gwarantować zastępczy sposób porozumiewania się, gdy osoba nie zaczyna mówić” (von Tetzchner, Martinsen, 2002, s. 7).
Podstawowymi sposobami wykorzystywanej w tym systemie komunikacji są:
Znaki manualne, do których zaliczany jest język migowy, a także inne znaki przekazywane za pomocą rąk.
Język migowy dostosowany jest do osób niesłyszących, posiadający swoją gramatykę z określoną odmianą i składnią, który różni się od języka mówionego. Należy dodać, iż języki migowe poszczególnych narodów różnią się, podobnie jak języki mówione. Natomiast znaki manualne skonstruowane są tak, aby odpowiadały słowom języka mówionego.
Znaki graficzne, obejmują wszystkie znaki, które przedstawiane są graficznie. Do nich zaliczamy: Symbole Blissa, Picture Communication Symbols [PCS], Pictogram Ideogram Communication [PIC], Rebus.
Wkrótce kolejny fragment opracowania 😉