Zastosowanie komunikacji alternatywnej 1/2

Zastosowanie komunikacji alternatywnej i wspomagającej u Dzieci niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu znacznym

Jedną z głównych form porozumiewania się ludzi między sobą jest mowa. Służy ona nie tylko do przekazywania informacji, ale także stanowi bardzo ważny element funkcjonowania w otaczającym świecie. Brak mowy lub też ograniczenia we właściwym jej używaniu powodują, że dana osoba nie ma możliwości na wyrażanie uczuć, pragnień, doznań. W konsekwencji hamuje się rozwój sfery intelektualnej, a także powstają liczne problemy w zachowaniu. Osoba mająca problemy z porozumiewaniem się za pomocą mowy, staje się bardzo często bierna, wycofuje się z kontaktów społecznych, tworzy się bariera komunikacyjna, podważona zostaje sfera bezpieczeństwa, zaufania do ludzi, a wstępuje pustka i osamotnienie.

U osób niepełnosprawnych intelektualnie zauważa się pragnienie komunikowania się z otoczeniem nie mniejsze niż u pełnosprawnych. Potrzeba nawiązania kontaktu z drugim człowiekiem, okazania bliskości i przywiązania, dzielenia się własnymi odczuciami, myślami, stanowi podstawę społecznych interakcji i jest warunkiem nawiązania satysfakcjonujących relacji z innymi.

Termin „komunikacja” (łac. cominicare) oznacza „być w relacji, uczestniczyć, być w związku z” (Słownik języka polskiego 1998). Jak podaje G. Miller „przez komunikację rozumie się transmisję informacji z jednego miejsca do drugiego” (Smyczek, 2006, s. 15). Bowiem komunikowanie się charakteryzuje się wymianą informacji, co jednocześnie wiąże się z zaangażowaniem wszystkich uczestników rozmowy. A. Smyczek przytacza poglądy W. Oleksego, który tę formę komunikacji nazywa „efektem ping-ponga”, bowiem zadając pytanie oczekujemy odpowiedzi, a ta z kolei prowadzi do kolejnej wymiany informacji, czyli komunikację (Oleksy, 1999 za: Smyczek 2006, s. 15).

W badaniach przeprowadzanych w tej dziedzinie nauki dominuje pogląd, że na rozwój komunikacji międzyludzkiej, wywierają przede wszystkim takie czynniki jak:

  • ogólny rozwój jednostki (intelektualny, emocjonalny, społeczny);

  • jej możliwości poznawcze i jej własna aktywność;

  • wpływ najbliższego otoczenia (Minczakiewicz, 2000 s. 255).

Należy tym samym zaznaczyć, że w codziennych sytuacjach życiowych, ludzie posługują się różnymi formami wyrażania swoich uczuć, myśli, pragnień. Stąd też mówimy, że komunikowanie się może mieć charakter:

  1. werbalny, tzn. porozumiewanie słowne, możliwe jedynie u osób, które opanowały sztukę mówienia i rozumienia na podstawie języka;

  2. niewerbalny, tzn. porozumiewanie się bezsłowne, nie mające jednocześnie w pełni charakteru świadomego i zamierzonego komunikatu. Można zaliczyć do nich między innymi: mimikę, gesty, sygnały mimiczno-głosowe: uśmiech, mruganie powiek, potakujące lub przeczące ruchy głowy. Należy jednak zaznaczyć, iż komunikacja niewerbalna wymaga rozumienia znaczenia symboliki, którą musi znać zarówno nadawca jak i odbiorca.

W szczególności osoby z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu znacznym, w kontaktach z otoczeniem częściej komunikują się znakami niewerbalnymi niż słowem mówionym. Dlatego też należy pomagać, umożliwić im nawiązywanie kontaktów społecznych, aby byli rozumiani i sami mogli wysyłać komunikaty do otoczenia (Minczakiewicz 2000, s. 249).

Stąd też na świecie od ponad 30 lat pojawiają się coraz doskonalsze formy pomocy osobom niemówiącym lub też mającym problemy z porozumiewaniem się. Znane są ona jako: alternatywne i wspomagające metody komunikacji (Alternative and Augmentative Communication – AAC). Terminem tym określa się działania z zakresu praktyki edukacyjnej, psychologicznej, logopedycznej, które mają na celu skompensowanie (uzupełnienie bądź zastąpienie) zaburzonej lub nie istniejącej mowy (Smyczek, 2006, s. 10).

Należy zaznaczyć, iż system komunikacji alternatywnej i wspomagającej wobec mowy dźwiękowej – służy do nawiązania kontaktu z drugim człowiekiem, a także przyczynia się do poznawania świata. W zastosowaniu tej metody używane są pewne reguły użycia słów (składnia), dzięki czemu odkrywane są relacje z otaczającym nas światem. „Te reguły to:

  • symbolizacja rzeczywistości poprzez nadawanie znaczeń słownych przedmiotom, czynnościom, miejscom, stosunkom przestrzennym, emocjom;

  • grupowanie symboli słownych według różnych kryteriów: podobieństwa, przeciwieństwa, użytku, celu, przeznaczenia, analogii;

  • tworzenie pojęć;

  • reguły użycia składni;

  • wyznaczanie pola semantycznego pojęć;

  • wprowadzenie schematów językowych” (Toporowska 2005).

Dlatego, aby właściwie zrozumieć, czym jest komunikacja alternatywna i wspomagająca, należy zdefiniować oba te terminy:

  • Komunikacja alternatywna – znajduje zastosowanie, gdy osoba porozumiewa się bezpośrednio – twarzą w twarz – inaczej niż za pomocą mowy;

  • Komunikacja wspomagająca – oznacza komunikację uzupełniającą lub wspierającą. Słowo „wspomagająca” podkreśla fakt, że interwencja z wykorzystaniem alternatywnych środków komunikacji ma dwojaki cel: wzmacniać i uzupełniać mowę oraz gwarantować zastępczy sposób porozumiewania się, gdy osoba nie zaczyna mówić” (von Tetzchner, Martinsen, 2002, s. 7).

Podstawowymi sposobami wykorzystywanej w tym systemie komunikacji są:

  • Znaki manualne, do których zaliczany jest język migowy, a także inne znaki przekazywane za pomocą rąk.

Język migowy dostosowany jest do osób niesłyszących, posiadający swoją gramatykę z określoną odmianą i składnią, który różni się od języka mówionego. Należy dodać, iż języki migowe poszczególnych narodów różnią się, podobnie jak języki mówione. Natomiast znaki manualne skonstruowane są tak, aby odpowiadały słowom języka mówionego.

  • Znaki graficzne, obejmują wszystkie znaki, które przedstawiane są graficznie. Do nich zaliczamy: Symbole Blissa, Picture Communication Symbols [PCS], Pictogram Ideogram Communication [PIC], Rebus.

Wkrótce kolejny fragment opracowania 😉