Cel i założenia stymulacji polisensorycznej Metodą Porannego Kręgu

Tak więc główną ideą naszej pracy jest stworzenie takich warunków, które rozwijałyby aktywność własną niepełnosprawnych Dzieci, pozwalałyby na ujawnienie się tkwiących w nich potencjalnych zdolności. Głównym celem jest budowanie u uczniów poczucia radości, bezpieczeństwa, a co za tym idzie, wzajemnego zaufania i komunikacji poprzez dostarczanie im określonej ilości i jakości bodźców sensorycznych pobudzających zmysły do działania.

Stymulacja polisensoryczna, to nauka życia przez życie, to celowe kształtowanie bodźców w celu wywołania zaplanowanych wrażeń i uczuć. Umożliwia poznawanie poprzez patrzenie, słuchanie, dotykanie, wąchanie i smakowanie – czyli tworzenie globalnego, wielo-zmysłowego obrazu danego pojęcia. Należy pamiętać, że zmysły to podstawa rozwoju każdego człowieka, bowiem dostarczają one informacji o otaczającym nas świecie, wpływając na proces uczenia się i poznawania. Bez ich aktywizacji rozwój człowieka jest niemożliwy. Zatem pracując z dzieckiem z niepełnosprawnością intelektualną, staramy się dostarczać mu wiele rozmaitych bodźców zmysłowych pobudzających jego wszechstronny rozwój.

Podstawą stworzenia programu „Porannego Kręgu” jest otaczający nas świat przyrody, którego jesteśmy częścią i poddani jesteśmy jego rytmowi. Świat ten jest źródłem podstawowych symboli: żywiołów, barw, zapachów, smaków, odgłosów, wrażeń dotykowych i termicznych, które przyporządkowane zostały określonej porze roku.

Symbole te są dla nas inspiracją do pracy z Dzieckiem, której celem podrzędnym jest stymulacja i aktywizacja poszczególnych zmysłów wpływających na rozwój człowieka.

Cele podrzędne metody to:

Stymulacja percepcji wzrokowej: aktywizowanie zmysłu wzroku (doświadczanie bodźców wzrokowych), rozwijanie spostrzegawczości, koncentracji wzrokowej, wydłużanie czasu koncentracji wzroku na bodźcach wizualnych, rozwijanie kierunkowości spostrzegania (zdolności poruszania oczami we wszystkich kierunkach i podążania wzrokiem za poruszającymi się przedmiotami), rozwijanie pamięci wzrokowej (przewidywanie kolejności następujących po sobie czynności, przedmiotów, barw), kształcenie analizy i syntezy wzrokowej, oddziaływanie za pomocą barw na nastrój , samopoczucie i aktywizację Dziecka.

Stymulacja percepcji słuchowej: aktywizowanie zmysłu słuchu, poszerzanie zasobu doświadczeń w zakresie percepcji słuchowej, usprawnianie koncentracji na bodźcach słuchowych, zmniejszanie lęku przed dźwiękami nieznanymi, reagowanie na różne sygnały (szukanie źródła dźwięku), rozwijanie umiejętności różnicowania dźwięków otoczenia i dźwięków mowy (dźwięki różnych przedmiotów, instrumentów, dźwięki natury, głos ludzki), doświadczanie znaczenia pojęć: cicho-głośno, dźwięki wysokie-niskie, szybkie-wolne, przerywane-ciągłe, rozwijanie pamięci, analizy i syntezy słuchowej, rozwijanie koordynacji słuchowo-ruchowej i słuchowo-wzrokowej, aktywizowanie uczniów do wytwarzania dźwięków przy pomocy różnych przedmiotów, instrumentów, aparatu głosowego, oddziaływanie na samopoczucie i nastrój.

Stymulacja percepcji dotykowej: zachęcanie ucznia do badania przedmiotów o różnej fakturze (aktywizacja zmysłu dotyku), nabywanie różnych doświadczeń dotykowych (ciepło-zimno, sucho-mokro, szorstko-gładko itp.) i łączenie ich z różnymi przedmiotami i sytuacjami (rozwijanie pamięci dotykowej), wyczuwanie poszczególnych części ciała w trakcie masowanie ich różnymi materiałami.

Stymulacja percepcji węchowej: aktywizacja zmysłu węchu, gromadzenie doświadczeń węchowych (poznawanie różnych zapachów), poszukiwanie źródła zapachu, kojarzenie zapachu z różnymi substancjami.

Stymulacja percepcji smakowej: aktywizacja zmysłu smaku, rozwijanie percepcji smakowej (akceptacja nowego smaku, posiłku), reagowanie na określony smak i nabywanie umiejętności różnicowania smaku.

Stymulacja zmysłu równowagi: doświadczanie ruchu, normalizowanie napięcia mięśniowego, rozwijanie orientacji w schemacie ciała, rozwijanie orientacji przestrzennej, wzbogacanie aktywności.

Aktywizacja poszczególnych zmysłów za pomocą bodźców stosowanych w Metodzie Porannego Kręgu przeprowadzana jest zawsze według stałego schematu, dzięki czemu dzieci uczą się identyfikować działania i przewidywać zdarzenia, co ma znaczący wpływ na rozwijanie u nich poczucia bezpieczeństwa.

Metoda Porannego Kręgu – etapy

1. Zapalenie lampki zapachowej (lato – zapach różany, jesień – lawendowy, zima – miętowy, wiosna – cytrynowy).

2. Obejście z lampką kręgu Dzieci, wymienienie imion, zwrócenie uwagi na cechy ognia.

3. Śpiewanie powitalnej piosenki, w której wymienia się imię każdego Dziecka, i jednoczesne masowanie dłoni oliwką zapachową (zapach oliwki powinien być taki sam jak lampki zapachowej, piosenką mogą być np. dwukrotnie powtarzające słowa „Witaj … (imię Dziecka), jak się masz. Wszyscy cię witamy. Wszyscy cię kochamy, bądź wśród nas” (na melodie Panie Janie…).

4. Krótkie opowiadanie o danej porze roku, w którym możemy pokazać różne ciekawostki przyrodnicze z nią związane (wiosna – podlewanie zboża w doniczkach, jesień – oglądanie liści i kasztanów, zima – obserwowanie śniegu, zwrócenie uwagi na niską temperaturę, lato – zwrócenie uwagi na wysoką temperaturę; przy demonstracji możemy otwierać okna).

5. Spotkanie z żywiołem:

wiosna – rozcieramy Dzieciom glinę na dłoniach, najpierw jest mokra, śliska i zimna, a później ciepła, szorstka i krucha;
lato – zapalamy świece lub lampion, opowiadamy o ogniu i pokazujemy jego właściwości, na koniec zdmuchujemy lub zalewamy ogień wodą;
jesień – rozwiewamy suche liście, poruszamy tkaninami na ścianach i suficie albo zabawkami, rozwiewamy włosy Dzieciom;
zima – demonstrujemy wodę w stanie ciekłym i stałym, Dzieci dotykają lodu, który jest zimny, śliski, zimny i mokry).

6. Demonstracja instrumentu muzycznego (gra nauczyciel i jeśli to możliwe, Dzieci; wiosną na bębnie, latem na gongu, jesienią na dzwonach rurowych a zimą na dzwonkach i trójkącie).

7. Zakładanie na głowy Dzieci kolorowych chust (kolor chusty zgodny z barwą pory roku) – następnie Dziecko samo (lub z pomocą) ściąga chustę z głowy.

8. Zaciemnienie sali (szukanie z lampką Dzieci, wymawianie ich imion, Dziecko w miarę możliwości odpowiada odpowiednią głoska; wiosną – „o”; latem – „i”; jesienią – „e”; a zimą – „a”, albo inaczej daje znak, gdzie się znajduje, na przykład przez podniesienie ręki albo nogi).

9. Zapalenie lampy nadfioletowej (w ciemnościach i w świetle nadfioletowym pokazujemy fosforyzujące zabawki, gumy, materiały w odpowiednim kolorze, zimą możemy rozdmuchiwać kawałki białego papieru jako płatki śniegu, przyglądamy się, jakie części garderoby uczniów „świecą”).

10. Zastosowanie bodźców smakowych (podajemy Dzieciom jedzenie o odpowiednim smaku, latem – słodką wiśniową konfiturę, jesienią – miód lub krem orzechowy, zimą – miętowe pastylki, wiosną – cytrynę z cukrem; pamiętajmy o higienie i osobnej łyżeczce dla każdego Dziecka).

11. Gaszenie lampki zapachowej (zdmuchiwać może któreś z Dzieci).

Wyposażenie sali w środki dydaktyczne, pomocne w realizacji zajęć

W czasie Porannego Kręgu nauczyciel pragnie przede wszystkim jak najpełniej spotykać się z Dziećmi, dając im poczucie bezpieczeństwa, radość i zadowolenie. Aby było to możliwe, konieczne jest stworzenie nie tylko odpowiedniego klimatu spotkania, ale także miejsca nie wywołującego u uczniów lęku, a jednocześnie dającego duże możliwości oddziaływania na zmysły. Takim specjalnym miejscem do prowadzenia zajęć metodą „Porannego Kręgu” powinna być sala, której wygląd będzie zmieniany w zależności od pór roku i wykorzystywanej w tej metodzie symboliki.

Odpowiednio stworzona, przygotowana sala, pomieszczenie stwarza możliwości aby:

• redukować zbędne bodźce z zewnątrz zakłócające postrzeganie;
• eliminować stres, napięcie nerwowe, wzbudzać poczucie bezpieczeństwa, stwarzać przyjemne dla nich środowisko;
• wywoływać radość i zadowolenie;
• zwiększać ofertę bodźców i możliwości oddziaływania na poszczególne zmysły;
• motywować do podejmowania aktywności poznawczej;
• zachęcać do nawiązywania kontaktów;
• zwiększać wrażliwość na poszczególne bodźce;
• rozwijać świadomość i orientację w schemacie ciała i przestrzeni;
• stanowić ciekawą i urozmaiconą formę spędzania czasu a przez to wszystko rozwijać zainteresowania i procesy poznawcze.

Ponadto, prowadzenie zajęć Metodą Porannego Kręgu w odpowiednio przygotowanym do tego pomieszczeniu, umożliwia korzystanie ze znajdującego się w niej wyposażenia, a przez to głębsze oddziaływanie na zmysły ucznia.

Światłowody składają się z dwóch elementów: (giętkich, przeźroczystych włókien świecących punktowo na całej długości i mocnego źródła światła). Wirująca pomiędzy żarówką a wiązką światłowodów kolorowa płytka zapewnia zróżnicowane efekty świetlne. Obok mocnego efektu optycznego wodospad światłowodów pobudza też do dotykania. Lampa ultrafioletowa – z jej pomocą podświetlamy różne przedmioty pokryte substancją świecącą w tym świetle, co potęguje efekty wizualne. Mata wibracyjna – po przejściu przez podłoże maty odczuwalny jest jako drżenie i wibracje o różnym natężeniu.

Magnetofon z płytami to zestaw oddziaływujący na zmysł słuchu oferujący muzykę relaksującą, oraz muzykę z odgłosami przyrody (śpiew ptaków, szum morza, szum wiatru, plusk wody, itp.). Instrumenty muzyczne (dzwonki rurowe, talerze, trójkąt, bębenek, grzechotka. Pobudzają słuchowo nawet Dzieci z głęboką niepełnosprawnością intelektualną i aktywizują do wykonywania określonych ruchów.

Stolik do zabawy z darami natury (np. piaskiem i wodą). Stolik, dzięki któremu Dzieci mogą doświadczać różnych bodźców dotykowych, rozwijać sprawność manualną. Urządzenie do wytwarzania wiatru. Urządzenie to wytwarza podmuchy o różnej sile, od lekkiej bryzy do silnego wiatru. Urządzenie z wodą do masowania stóp. Dostarcza silnych wrażeń dotykowych za pomocą znajdującej się w urządzeniu wody i wytwarzanych bąbelków.

Duża piłka do ćwiczeń. Jest bardzo przydatna do rehabilitacji dzieci i różnych zabaw. Rozwija zdolności motoryczne, dostarcza bodźców dotykowych, wzrokowych. Kolorowe drewniane klocki dostarczają bodźców wzrokowych, dotykowych, aktywizują dziecko, rozwijają manipulację. Materace. Zapewniają poczucie bezpieczeństwa, umożliwiają wykonywanie ćwiczeń ruchowych oraz relaksację. Ponadto potrzebne są: parawany, tkaniny (4 kolory – czerwony, zielony, biały i żółty), rolety bądź zasłony do przyciemniania, aby stworzyć odpowiedni wystrój i atmosferę, olejki, świece zapachowe, dary natury (np. piasek, woda, szyszki, kamyki itp.), artykuły spożywcze – smakowe (np. cytryna, krem orzechowy, mięta itp.).

Przedstawię poniżej przykładowe sposoby wykorzystania elementów wyposażenia sali w realizacji zajęć.

Stymulacja dotykowa: dotykanie materiałów o różnej strukturze i fakturze, manipulowanie rozmaitymi przedmiotami, masaże (np. zabawy w materiałach sypkich i cieczach), odczuwanie wibracji, formowanie (z gliny, masy solnej), odczuwanie ciepła, powiewu wiatru wytwarzanego przez specjalne urządzenie.

Stymulacja słuchowa: słuchanie muzyki relaksacyjnej i z nagranymi odgłosami przyrody (szum morza, wiatru, lasu, śpiew ptaków, itp.), słuchanie nasilających się odgłosów (łączenie z obrazem, zapachem), gra na instrumentach, rozpoznawanie dźwięków (np. wydawanych przez instrumenty czy przedmioty), reagowanie ruchem na umówione sygnały, pobudzanie lub wyciszanie muzyką.

Wzrok: obserwacja w lustrze własnego ciała, obrazów, palącego się ognia – lampy. Efekty można wzmocnić dodając do obrazu muzykę. Naśladowanie ruchu dorosłego człowieka. Obserwacja różnego rodzaju efektów świetlnych.

Węch: masaż, inhalacje i wdychanie. Pobudzanie, orzeźwianie, uspokajanie, odświeżanie zapachami emitowanymi przez lub palące się świeczki. Wykorzystanie naturalnych zapachów do stymulacji.

Równowaga: rozwijanie zmysłu równowagi przez ćwiczenia na piłkach, materacach. Odczuwanie własnego ciała w czasie stymulacji, łączenie z elementami do obserwacji i manipulacji.

Smak: próbowanie produktów spożywczych o określonych smakach, usprawnianie ruchów warg i języka.

Podstawowe formy i zasady zajęć prowadzonych Metodą Porannego Kręgu

Główną formą prowadzenia zajęć Metodą Porannego Kręgu jest forma grupowa, która ma duże znaczenie dla uspołeczniania Dzieci, zwłaszcza z głęboką niepełnosprawnością intelektualną, podlegającym zajęciom rewalidacyjno-wychowawczym.

Aby prowadzone zajęcia przynosiły oczekiwane rezultaty, należy kierować się pewnymi zasadami. Do zasad tych zaliczamy:

• stwarzanie miłej i przyjemnej atmosfery;
• obdarzanie Dziecka akceptacją i zrozumieniem (indywidualizacja);
• pobyt Dzieci w sali musi być dokładnie zaplanowany i przemyślany (planowość);
• przestrzeganie określonych rytuałów (rytualizacja);
• przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i zapewnianie poczucia bezpieczeństwa uczniowi;
• optymalna aktywizacja poszczególnych zmysłów;
• nastawienie przede wszystkim na komunikację (szczególnie pozawerbalną – dotyk, kontakt wzrokowy);
• celem „Porannego Kręgu” jest przede wszystkim komunikacja;
• podstawowe znaczenie ma rytualizacja czynności, stymulowanie bez rytualizacji wypowiedzi chaos, co pociągnie za sobą zamknięcie się Dzieci na kontakt;
• konieczne jest uświadomienie sobie przez nauczyciela własnej ekspresji mimicznej, ruchowej, głosowej oraz kształtowanie pozytywnego nastawienia do Dzieci i motywacji do działania; spotkania „Porannego Kręgu” dostarczają Dzieciom niepełnosprawnym intelektualnie w stopniu głębokim środków, które pozwalają uporządkować, zrozumieć i wyrazić swoje emocje i odzwierciedlić dominujący nastrój eliminując niepożądane agresywne, autoagresywne zachowania;
• zajęcia „Porannego Kręgu” są bardzo „cenne”, gdyż mogą w nich uczestniczyć Dzieci najmniej sprawne, ze sprzężeniami, te które często nie mogą brać udziału w innych zajęciach grupowych.

Bibliografia:

Kielin J., Rozwój daje radość, GWP 1999
Materiały szkoleniowe z Przedszkola Specjalnego „Orzeszek” Poznań, Os. B. Chrobrego 6
Chodkowska M., Pedagogika specjalna wobec potrzeb teraźniejszości i wyzwań przyszłości”, Lublin, Wydawnictwo UMCS 1988
Piszczek M., Edukacja uczniów z głębokim upośledzeniem umysłowym, Warszawa, CMPP-P MEN 2000
Mass Violeta, Uczenie przez zmysły – wprowadzenie do teorii integracji sensorycznej, WSiP, Warszawa 1998

Autor: Małgorzata Tafelska
Źródło: pedagogika-specjalna.edu.pl